ទំព័រដើម

ទំព័រដើម

ព្រះត្រៃបិដក

ព្រះត្រៃបិដក ប្រែថា កញ្ច្រែង ឬ ល្អី ៣ សម្រាប់ដាក់ផ្ទុកពាក្យពេចន៍ វចនៈ នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធគឺ ៖

1. ពុទ្ធវិន័យទាំងអស់សម្រាប់ភិក្ខុ និង ភិក្ខុនី ហៅថា វិនយបិដក (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ១ ដល់ ១៣)

2. ព្រះសូត្រទាំងអស់ ហៅថា សុត្តន្តបិដក (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ១៤ ដល់ ៧៧)

3. ព្រះអភិធម្មមាន ៧ គម្ពីរ ហៅថា អភិធម្មបិដក (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ៧៨ ដល់ ១១០)

មាតិកា

១ វិនយបិដក

១.១ មហាវិភង្គ

១.២ ភិក្ខុនីវិភង្គ

១.៣ មហាវគ្គ

១.៤ ចុល្លវគ្គ

១.៥ បរិវារៈ

·

២ សុត្តន្តបិដក

២.១ ទីឃនិកាយ

   ២.២ មជ្ឈិមនិកាយ

   ២.៣ សំយុត្តនិកាយ

   ២.៤ អង្គុត្តរនិកាយ

   ២.៥ ខុទ្ទកនិកាយ

·

៣ អភិធម្មបិដក

៣.១ សង្គណី

៣.២ វិភង្គ

៣.៣ ធាតុកថា

៣.៤ បុគ្គលប្បញ្ញត្តិ

៣.៥ កថាវត្ថុ

៣.៦ យមកៈ

៣.៧ បដ្ឋានៈ

វិនយបិដក

វិនយបិដក គឺជាគម្ពីរខាងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលបានចារិកទុកនូវពុទ្ធប្បញ្ញត្តិ និងពុទ្ធានុញាត។ ក្នុងវិនយបិដកដែលបានចែកចេញជា ៥ គម្ពីរ គឺ អា., បា., ម., ចុ., ប. ៖

មហាវិភង្គ

គម្ពីរមហាវិភង្គ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ១ ដល់ ៤) ដែលជាគម្ពីរមួយរៀបរាប់អំពីវិន័យរបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំង ២២៧ សិក្ខា ។

ភិក្ខុនីវិភង្គ

គម្ពីរភិក្ខុនីវិភង្គ (សៀវភៅលេខ ៥) ដែលអធិប្បាយនូវវិន័យទាំង ៣១១ សិក្ខាបទរបស់ភិក្ខុនី។

មហាវគ្គ

គម្ពីរមហាវគ្គ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ៦ ដល់ ៨) ជាគម្ពីរដែលពណ៌នាអំពីរបៀបធ្វើសង្ឃកម្មផ្សេងៗរបស់ពួកពុទ្ធបរិស័ទ ។ ក្នុងគម្ពីរនេះមាន ១០ ខន្ធកៈ នៃ ២២ ខន្ធកៈ ដែលនៅសល់ ១២ ខន្ធកៈ ទៀតមានប្រាកដក្នុងគម្ពីរចុល្លវគ្គ ។

ចុល្លវគ្គ

គម្ពីរចុល្លវគ្គ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ៩ ដល់ ១១) ជាគម្ពីរមានភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងគម្ពីរមហាវគ្គផ្សេងតែយក ១២ ខន្ធកៈ ក្រៅផ្សេងពី ១០ ខន្ធកៈ ក្នុងគម្ពីរមហាវគ្គតែប៉ុណ្ណោះ ។

បរិវារៈ

គម្ពីរបរិវារៈ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ១២ ដល់ ១៣) ជាគម្ពីរចុងក្រោយដែលបានធ្វើជាសំណួរចម្លើយ ចោទឆ្លើយអំពីបញ្ហាមានក្នុងគម្ពីរទាំង ៤ ខាងលើ។

សុត្តន្តបិដក

សុត្តន្តបិដក គឺជាគម្ពីរ ដែលបានរួបរួមនូវព្រះធម៌ មានលក្ខណៈជាការសម្តែង ចាត់ជាក្រុម ជាពួក តាមហេតុការណ៍ និង ចរិតអធ្យាស្រ័យ របស់សត្វ ឬ គូសន្ទនា ដែលមានមួយចប់ នៃការសាកច្ឆា សន្ទនារវាងព្រះបរមសាស្តា និង ភាគីចរចា ហៅថា មួយព្រះសូត្រ ឬ សូត្រមួយ ។ នៅក្នុងសុត្តន្តបិដកមានចំណាត់ថ្នាក់វែង ខ្លី ច្រើន តិច ជាកង ជាពួក និង ជាក្រុម ដែលបានប្រារព្ធធ្វើឡើងដោយព្រះសង្គីតិកាចារ្យចាប់តាំងពីបឋមសង្គាយនា ឬសង្គាយនាលើកទីមួយ ដែលមានព្រះអរហន្ត៥០០ អង្គ រួមទាំងព្រះមហាកស្សប ព្រះមហាឧបាលី និងព្រះអានន្ទ ជាដើម រហូតដល់សង្គាយនា គ្រាទី ៣ ។ នៅគ្រានោះព្រះត្រ័យបិដក ដែលមានវិនយបិដក ព្រះសុត្តន្តបិដក និងព្រះអភិធម្មបិដកត្រូវបានរៀបចំឲ្យគ្រប់បរិបូរណ៍ ។ នៅក្នុងសង្គាយនាលើកទី ៤ (តាមច្បាប់ប្រទេស ស្រីលង្កា) ព្រះត្រ័យបិដកដែលបានបន្តដោយការទន្ទេញចាំមាត់របស់ពួកសាវ័ក ក៏ត្រូវបានសរសេរចារិកទុកក្នុងសាស្ត្រាស្លឹករឹត (ឬស្លឹកត្នោត) ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ដោយក្រុមភិក្ខុ ជនជាតិស្រីលង្កា ។ ក្រោយមកគម្ពីរព្រះត្រ័យបិដកក៏ត្រូវបាននាំយកទៅសរសេរជាភាសាផ្សេងៗ និង ត្រូវបានមកបកប្រែជាភាសារបស់ជាតិរៀងៗ ខ្លួន ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការសិក្សារៀនសូត្រ ។ នៅសម័យកាលដំបូង ព្រះត្រៃបិដកជាឯកសារសំណេរ មានតែជាភាសា សីហឡៈ ដែលមានសំនៀងភាសាបាលី ប៉ុណ្ណោះ ។ ក្រោយមកទើបឯកសារទាំងនោះត្រូវបានចម្លងយកសំនៀងបាលីជាភាសារបស់ជាតិផ្សេងៗ រួមទាំងសេចក្តីប្រែ នៃព្រះត្រៃបិដកទាំងមូល ជាភាសា នៃប្រជាជាតិទាំងនោះ ។ សុត្តន្តបិដកមាន ៥ គម្ពីរ ពោលគឺ ទី., ម., សំ., អំ., ខុ. ៖

ទីឃនិកាយ

គម្ពីរទីឃនិកាយ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ១៤ ដល់ ១៩) មានចំណុះព្រះសូត្រដែលមានខ្នាតវែង ៣៤ ព្រះសូត្រ ហើយបែងចែកជា ៣ វគ្គធំៗ គឺ សីលក្ខន្ធវគ្គ មាន ១៣ ព្រះសូត្រ មហាវគ្គ មាន ១០ ព្រះសូត្រនិងបាដិកវគ្គ មាន ១១ ព្រះសូត្រ។

មជ្ឈិមនិកាយ

គម្ពីរមជ្ឈិមនិកាយ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ២០ ដល់ ២៨) មានចំណុះព្រះសូត្រដែលមានខ្នាតកណ្តាលមិនវែងពេកមិនខ្លីពេក ១៥២ ព្រះសូត្រដែលបែងចែកជា ៣បណ្ណាសកៈ មានមូលបណ្ណាសកៈ, មជ្ឈិមបណ្ណាសកៈ និងឧបរិបណ្ណាសកៈ ហើយក្នុងបណ្ណាសកៈនីមួយៗមាន ៥ វគ្គតូចៗទៀត ហើយវគ្គតូចៗនីមួយៗមាន ១០ព្រះសូត្រវៀរតែវគ្គទី ១៤ គឺ វិភង្គវគ្គ មាន ១២ ព្រះសូត្រ ។

សំយុត្តនិកាយ

សំយុត្តនិកាយ (ចាប់ពីសៀវភៅលេខ ២៩ ដល់ ៣៩) បានប្រមូលរួបរួមកងធម៌តាមប្រភេទ ។ សំយុត្តនិកាយត្រូវបានបែងចែកជា ៥ វគ្គ គឺ

(១) សគាថវគ្គ ដែលរៀបរាប់អំពីព្រះសូត្រចំនួន ២៧១ ព្រះសូត្រ,

(២) និទានវគ្គ មានព្រះសូត្រដែលរៀបរាប់អំពីហេតុឬឫសគល់នៃសភាវធម៌ទាំងឡាយ,

(៣) ខន្ធវារវគ្គ មានព្រះសូត្រដែលរៀបរាប់អំពីខន្ធ,

(៤) សឡាយតនវគ្គ មានព្រះសូត្រដែលរៀបរាប់អំពីអាយតនៈ,

(៥) មហាវារវគ្គ មានព្រះសូត្រដែលរៀបរាប់អំពីពួកធម៌ដូចជាមគ្គ ៨, ពោជ្ឈង្គ៧ និង ឥន្រ្ទិយ៍ ២២ ។

សំយុត្តនិកាយ ជាគម្ពីរដែលរៀបរៀងធម៌ជាក្រុមៗ ហៅថា សំយុត្តមួយ ។ សំយុត្តនិកាយមាន ៥៦ សំយុត្តនិងមាន ៧៧៦២ ព្រះសូត្រ ។

អង្គុត្តរនិកាយ

អង្គុត្តរនិកាយ (សៀវភៅលេខ ៤០ ដល់ ៥១) ប្រែថាពួកធម៌ក្រៃលែងដោយអង្គមាន ១១ និបាតដូចជាក្នុងឯកនិបាតសម្តែងអំពីពួកធម៌មានអង្គ ១ ទុកនិបាត មានអង្គ២ តិកនិបាតមានអង្គ ៣ រហូតដល់ឯកាទសកនិបាត គឺពួកធម៌មានអង្គ ១១ ដូច្នេះជាដើម។ ដោយរួមក្នុង អង្គុត្តរនិកាយ មានព្រះសូត្រសរុបទាំងអស់ ៩៥៥៧ ព្រះសូត្រ។

ខុទ្ទកនិកាយ

ខុទ្ទកនិកាយ (សៀវភៅលេខ ៥២ ដល់ ៧៧) ប្រែថា គម្ពីរដែលមានធម៌បន្តិចបន្តួច សេសសល់ ឬ ក្រៅពី ៤ គម្ពីរខាងលើមាន ១៥ ប្រភេទ ។

អភិធម្មបិដក

អភិធម្មបិដកមាន ៧ (សៀវភៅលេខ ៧៨ ដល់ ១១០) គម្ពីរដែលមានអក្សរកាត់តំណាងថា សំ, វិ, ធា, បុ, ក, យ, និង ប ។ សំ តាងឲ្យគម្ពីរសង្គណី ឬធម្មសង្គណី, វិ តាងឲ្យគម្ពី វិភង្គ, ធា តាងឲ្យគម្ពីរ ធាតុកថា, បុ តាងឲ្យគម្ពីរ បុគ្គលបញ្ញត្តិ, ក តាងឲ្យគម្ពីរ កថាវត្ថុ, យ តាងឲ្យគម្ពីរ យមកៈ និង ប តាងឲ្យគម្ពីរ បដ្ឋានៈ ។

សង្គណី

វិភង្គ

ធាតុកថា

បុគ្គលប្បញ្ញត្តិ

កថាវត្ថុ

យមកៈ

បដ្ឋានៈ

ความคิดเห็น